Theo Tổng cục Thủy sản, cả nước có hơn 3.600 tàu cá với khoảng 35.000 lao động đánh bắt cá ngừ đại dương (CNĐD), chủ yếu ở các tỉnh ven biển miền Trung, nhưng phát triển mạnh ở các tỉnh Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa với sản lượng khoảng 20.000-35.000 tấn/năm.
Tuy nhiên, do công nghệ khai khác thô sơ và bảo quản vẫn còn thủ công nên chất lượng CNĐD hiện nay chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu xuất khẩu (XK) nguyên con hiện nay. Vì vậy, việc ứng dụng khoa học công nghệ trong khai thác thủy sản; phát triển khai thác CNĐD trở thành nghề khai thác chủ lực, nâng cao chất lượng, thương hiệu sản phẩm, đảm bảo sinh kế bền vững cho ngư dân là định hướng mà các tỉnh miền Trung đang hướng tới.
Bình Định là địa phương có sản lượng khai thác cá ngừ lớn nhất cả nước, với trung bình 12.000 tấn/năm. Theo ông Nguyễn Công Bình, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản Bình Định, đội tàu khai thác CNĐD của Bình Định lớn với 1.450 tàu trong tổng số 3.234 tàu khai thác xa bờ. Tuy nhiên, một số hạn chế trong thiết bị, công nghệ khiến CNĐD của ngư dân Bình Định chưa đạt chất lượng như mong muốn.
Hiện nay, phần lớn tàu câu CNĐD ở Bình Định vẫn đánh bắt theo lối truyền thống, công nghệ khai thác, thiết bị bảo quản sau thu hoạch thô sơ khiến phẩm cấp CNĐD đạt thấp, chưa tương xứng với giá trị thực. Hầu hết sản phẩm vẫn chỉ dừng lại ở bán đại trà, chưa hướng đến XK cá tươi. Giá thu mua mỗi kilôgam CNĐD đạt tiêu chuẩn làm sashimi của Nhật Bản tối thiểu là12 USD, cao nhất tới 35 USD. Trong khi đó, ngư dân Bình Định bảo quản cá ngừ chưa đảm bảo, chất lượng giảm, chưa đủ tiêu chuẩn để chế biến sashimi nên bán ra thị trường chỉ có 4-5 USD/kg (khoảng 95.000-120.000 đồng/kg). Hiện sản phẩm CNĐD Bình Định chủ yếu XK (dạng phi lê đông lạnh) sang các nước thuộc EU, Mỹ, Trung Quốc… với giá thấp hơn nhiều so với XK nguyên con sang Nhật Bản để chế biến sashimi.
Vì vậy, nhằm nâng cao chất lượng CNĐD, hướng đến tăng giá trị XK, tỉnh Bình Định đã quy hoạch phát triển ngành Thủy sản giai đoạn 2021-2025, trong đó CNĐD trở thành đối tượng chủ lực, được hỗ trợ đầu tư để phát triển hơn. Bình Định đã đẩy mạnh khai thác hải sản xa bờ, giảm khai thác ven bờ hủy hoại nguồn lợi thủy sản, trong đó chuyển đổi mạnh sang nghề lưới vây và câu để khai thác CNĐD. Trong khi nguồn lợi thủy sản ngày càng cạn kiệt thì việc áp dụng khoa học công nghệ trong khai thác CNĐD là giải pháp nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm thiểu sức lao động cho ngư dân, đảm bảo an toàn lao động tàu cá và an sinh xã hội cho ngư dân, giúp ngư dân an tâm vươn khơi bám biển.
Bình Định đã triển khai đề án “Tổ chức khai thác, bảo quản, thu mua, xuất khẩu cá ngừ theo chuỗi” do Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) hỗ trợ. Dựa trên nguyên lý cấu tạo, vận hành và cách thức tác động của bộ thu câu CNĐD theo công nghệ Nhật, Chi hội điện cơ Hoài Nhơn đã phát triển bộ thiết bị gây tê đánh bắt CNĐD và cung cấp cho hàng trăm ngư dân sử dụng có hiệu quả. Ông Nguyễn Văn Nầy (trú phường Tam Quan Bắc, thị xã Hoài Nhơn), chủ tàu cá BĐ-98686TS có chiều dài 16m đã áp dụng bộ thiết bị gây tê cá ngừ này được vài năm nay cho biết, việc câu CNĐD theo truyền thống phải mất từ 20-30 phút mới đưa được cá lên tàu, trong khi câu bằng thiết bị gây tê chỉ mất chừng 10 phút. Thấy hiệu quả nên hiện nay bà con ngư dân chuyển sang làm nghề câu CNĐD cũng khá nhiều. Tuy nhiên sản lượng đánh bắt ngày càng ít nên có khi thu không bù được phí tổn.
Đến nay, ngành nông nghiệp đã triển khai thực hiện mô hình sử dụng Nano trong bảo quản cá ngừ làm cơ sở triển khai thực hiện Dự án chuỗi liên kết khai thác, tiêu thụ CNĐD Bình Định và nhân rộng chuỗi liên kết cho tàu câu CNĐD trong toàn tỉnh. Đồng thời, một đề tài nghiên cứu, thiết kế, chế tạo máy tạo xung trong xử lý CNĐD theo công nghệ Nhật Bản cũng đang được tiếp tục thực hiện thử nghiệm trên một tàu câu CNĐD tại vùng biển Bình Định. Hoạt động của đề tài với mục đích giúp hoàn thiện thiết bị và chuyển giao cho ngư dân sử dụng trong nghề câu CNĐD, góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm. Bên cạnh đó, Bình Định đã tập trung khuyến khích các lực lượng đánh bắt xa bờ tổ chức hợp tác và hỗ trợ, phối hợp nhau trong khai thác trên biển. Đến nay, toàn tỉnh đã thành lập được 723 tổ đội đoàn kết với 2.878 tàu cá. Ngoài ra, đã thành lập được một Nghiệp đoàn nghề cá tại phường Tam Quan Bắc, thị xã Hoài Nhơn với 141 tàu câu CNĐD tham gia.
Lãnh đạo Chi cục Thủy sản Bình Định cho biết, thời gian tới, Bình Định sẽ triển khai thực hiện mô hình chuỗi liên kết khai thác, thu mua, tiêu thụ nội địa và XK nhằm nâng cao giá trị CNĐD, tăng thu nhập, hiệu quả sản xuất cho ngư dân và doanh nghiệp, trong đó đáng chú ý có chuỗi liên kết giữa Công ty Thịnh Hưng với 160 tàu làm nghề khai thác CNĐD; chuỗi liên kết của Công ty Hồng Ngọc với hơn 100 tàu khai thác CNĐD; chuỗi liên kết giữa Công ty TNHH Mãi Tín Bình Định với ngư dân khai thác CNĐD để XK sang thị trường Nhật Bản, Mỹ.
Theo Tổng cục Thủy sản, CNĐD (gồm cá ngừ vây vàng, cá ngừ mắt to, cá ngừ vằn) là loài cá sống ở vùng biển xa bờ, có tập tính di cư xa. Loài cá này có thể di chuyển từ vùng biển thuộc quốc gia này đến quốc gia khác tùy theo giai đoạn phát triển. CNĐD thường được khai thác bằng các loại nghề như câu vàng, câu tay, lưới rê và lưới vây. CNĐD khai thác ở vùng biển Việt Nam chủ yếu được XK đi các nước Châu Âu, ASEAN, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc,… Một phần rất nhỏ, khoảng 10% được sử dụng và tiêu thụ ở thị trường nội địa. Sản phẩm cá ngừ XK thường ở dạng tươi nguyên con, xắt khúc, cá ngừ đông lạnh, đóng hộp. Năm 2021, giá trị XK các sản phẩm CNĐD của Việt Nam đạt hơn 759 triệu USD, tăng 17,1% so với năm 2020, đóng góp tỷ trọng tương đối lớn trong tổng kim ngạch XK thủy sản của cả nước.
Hiện Tổng cục Thủy sản đang xây dựng kế hoạch quản lý CNĐD Việt Nam đến năm 2030 nhằm phát triển bền vững và có trách nhiệm nghề khai thác CNĐD phù hợp các chuẩn mực quốc tế thông qua áp dụng các quy định quản lý và bảo vệ nguồn lợi CNĐD ở các vùng biển.
Theo: Ái Trinh